Indonezja 2017 # 6 Tana Toradża , czyli kopiąc w metalową bramę

Dostać się do naszego hotelu w Ambon nie jest łatwo. Hotel Stori niby położony jest w centrum miasta, ale taksówkarze nie bardzo się orientują , w gigantycznych korkach snujemy się beznadziejnie.
Do hotelu wchodzi się przez garaż. Przeciskamy się obok zaparkowanych samochodów, jeszcze tylko kilka schodków do windy i jesteśmy w recepcji. Niezbyt rozgarnięta panienka przydziela pokoje, są małe i niezbyt funkcjonalne , ale to przecież tylko jedna noc.
Wychodzimy na miasto , jest wcześnie rano , mimo przesunięcia czasu.W Indonezji w każdym z miejsc, w których przebywaliśmy trzeba przesuwać zegarki. W komórkach niby aktualny czas wyświetla się automatycznie , ale w praktyce różnie z tym bywa.
Wychodzimy z hotelu i ruszamy do miasta. Nie wygląda to dobrze , chodniki w stanie szczątkowym i spory ruch dają się we znaki.
Na szczęście jeździ mnóstwo taksówek i busików, ojeki czyli taksówki na motorach stoją na każdym rogu ulicy, krążą także ryksze rowerowe – transport jest tani więc łapiemy busa i każemy się wieźć do centrum. Kierowca trochę zdezorientowany , bo w tym mieście  nie ma centrum , ale w końcu wysadza nas przy sporym domu towarowym. Płacimy 30 000 IDR za cała grupę , oby tak dalej.Ale do kosztów muszę dodać prawie nowa paczkę marlborasów i zapalniczkę, którą zostawiam w pojeździe.
Kilka osób chce wymienić walutę, jedziemy przecież na bezludne i bezbankowe wyspy.
Nie ma jeszcze dziesiątej , otwarty jest tylko market spożywczy, kręcimy się trochę dla zabicia czasu , ale siedząc później na kawie dowiadujemy się , że z wymiany i tak nici, bo miał tu być bank , ale go nie ma. I co mi pan zrobisz ?
Paląc papierosy zagadujemy do taksiarza, żeby nas zawiózł do banku, jasne, poczeka. Nasze panie się jednak nie zamierzają ruszyć z klimatyzowanej kawiarni, po kilkunastu minutach Witek zaczyna się wiercić i rzuca w powietrze, że trzeba by odmówić taryfę , która czeka przed galerią. Proponuję , aby sam poszedł to zrobić ,ale chyba przeczuwa , że taksówkarz poczęstuje go  indonezyjskimi jobami i nie zamierza się wychylać a tylko mruczy coś pod nosem o wiarygodności. Wreszcie kończymy biesiadę, taksówkarza oczywiście już nie ma, bez trudu łapiemy kolejnego. Każemy mu się wieźć po prostu przed siebie, rozglądamy się boki w poszukiwaniu banku.
Jako kolejne zadanie wyznaczamy mu znalezienie sklepu z alkoholem , w naszym przed chwilą odwiedzonym hipermarkecie było tylko lokalne piwo.Taksiarz ma więc dwa zadania , ale chyba nawet jedno , obojętnie które, przekracza jego możliwości.
Wreszcie jest . Bank.Uszczęśliwieni posiadacze zielonych wyskakują z samochodu , niestety , okazuje się ,że bank nie prowadzi wymiany. Ale obok jest drugi , w środku kłębi się co prawda tłum , no ale gdzieś kasę trzeba wymienić. Siedzę z Ania w busiku jako zastaw, kierowca jest cierpliwy. Wypytuję go o nasz kolejny priorytet, udaje ,że nie wie o co chodzi, miesza się w naszą rozmowę rykszarz ,wskazuje adres , to niedaleko. Bierzemy w końcu naszego taksiarza, Ania zostaje na deszczu , a my z Witkiem ruszamy. Rzeczywiście adres jest niedaleko, choć nasz kierowca pyta innych chyba ze trzy razy.Sklep wygląda niepozornie , bardziej można by go nazwać meliną. Kierowca wali dobrą chwilę w metalową bramę, zanim ktoś otworzył małe drzwiczki.Zamawiamy trzy flaszki czegoś , sami nie wiemy czego ,płacimy, drzwiczki zatrzaskują się z chrzęstem.

Wracamy pod bank , kierowca zaczyna się trochę niecierpliwić, minęła już prawie godzina , idę do środka, kłębi się tłum, dobrze, że naszym udało się wepchnąć bez kolejki , pewnie i ośmiu godzin by zabrakło. Ale i braknie gotówki, kasjerka po wypełnieniu kilku druczków wypłaca kasę na raty.
Wreszcie koniec, zajeżdżamy nie bez błądzenia pod hotel, nasze norki czekają.
Ale jeszcze za wcześnie na sen , musimy coś zjeść, śniadanie jutrzejsze nie zapowiada się obficie.
Biegli w internecie wyszukują najlepszy lokal w mieście , nazywa się Kole Kole. Maciej ustala trasę wg Googla i ruszamy.
Ciężko się idzie , jest duszno od spalin,parno i głośno , ale to tylko 650 metrów (wg.google i Macieja).
Spory kawałek uszliśmy a nadal błądzimy, pytani o drogę tambylcy wzruszają ramionami albo wskazują przeciwstawne kierunki.
Także zapytany policjant głęboko się zastanawia, więc wędrujemy na nosa.
Wreszcie jest , lokal jest nieco schowany , ciężko go dostrzec z daleka, jest w bocznej uliczce. Zajmujemy klimatyzowaną salkę ,zamawiamy piwo i potrawy. Lokal słynie z wariacji nt. tuńczyka, więc większość wybiera te potrawy. Z tego co mówią, to
rybka jest rzeczywiście smaczna. Warto było przyjść taki kawał drogi.
Wychodząc zauważamy oświetlony budynek w oddali , widać go także z okien naszego hotelu , więc Ania decyduje się objąć przewodnictwo i zaprowadzić nas do łóżek. Rzeczywiście , po kwadransie osiągamy cel.
Jutro pobudka skoro świt więc o imprezowaniu należy zapomnieć,idziemy spać.

 

Indonezyjskie dzieciaki ( foto)

Fotografie autorstwa Ani , Doroty , Macieja i moje. Jeden obraz wart 1000 słów, więc tym razem kilkanaście tysięcy słów zawartych w obrazkach .

Indonezja 2017 # 5 Tana Toradża , czyli ostatni przedostatni

Ależ pomyłka ! Witek wieczorem przychodzi ze zdziwioną miną i pokazuje bilet na samolot. Data jak byk – wylot nie jest jutro , a pojutrze. Dębieję, to niemożliwe. Dorota wylatuje dziś z Berlina , jutro spotkamy się z nią w Ambon! Idę posprawdzać swoje
wydruki , ale wychodzi na to , że pomyliłem się o jeden dzień. Jest mi głupio , ale program jest tak skomplikowany , że to się mogło zdarzyć. Choć nie musiało.
Dorota ma na szczęście bilet z Dżakarty do Ambon na pojutrze, w tej sytuacji rezerwuję jej hotel w Dżakarcie, to dobry hotel , mam nadzieję,że mnie nie przeklnie.
Ale co zrobić jutro w Rantepao ? Jest już późno , piszę maila do Yohanisa , z którym już zdążyłem się rozliczyć i umówić na transport na lotnisko i opisuję sytuację, prosząc o jakieś sugestie.
Noc mam nieprzespaną,boleję nad swoją głupotą , szukam przyczyn, raz po raz wychodzę na papierosa , sen zmaga mnie dopiero nad ranem, kiedy dochodzę do wniosku , że to wina Yohanisa.
Miałem cały czas w głowie trzy dni zwiedzania + 1 dzień odpoczynku, ale w pierwszej wersji , kiedy mieliśmy dostać się do Rantepao autobusem ten pierwszy dzień zacząłby się następnego dnia po całodziennej jeździe. Plan się zmienił jednak i do Rantepao dolecieliśmy przed południem , i wtedy mieliśmy do dyspozycji prawie cały dzień.
Mimo krótkiej nocy wstaję wcześnie rano, z napięciem czekając na przewodnika, drepcząc dookoła hotelu.
Wreszcie jest , wyluzowany , ze spokojem informuje , że jest kilka opcji spędzenia dzisiejszego dnia, uzgadniamy , że zabierze nas na basen.
Ekipa nie bardzo przejęła się moimi dylematami , z entuzjazmem przyjęła darowany nam przez los ( i moją głupotę) dodatkowy dzień wakacji.Gorące źródła ? Super! Basen ? Super ! Wodospad ? Super ! Taka drużyna to skarb .
Wybieramy basen , to kawałek drogi , ale było warto. Pośrodku niczego , na zboczu góry zachęcająco mruga do nas niebieskim okiem wielki basen. Jest prawie pusto , kilku miejscowych nam nie przeszkadza. Przepiękna panorama i bar z zimnym piwem dopełniają idyllę.
Pluskamy się ciepłej wodzie, wygrzewamy pod parasolami , czas na piwo. Diskdżokejka  puszcza na cały regulator przeboje Abby z YouTuba, kiedy jednak rozkoszujemy się zimnym Bintangiem rozlegają się znajome teksty. Hmm , czy to możliwe ? Skąd ona wiedziała ?
W każdym razie miło było na końcu świata usłyszeć przez 500 Watowe głośniki ” I love Poland, k..a mać !” Potem usłyszeliśmy jeszcze piosenki Reny Rolskiej czy Sławy Przybylskiej i z oczami pełnymi łez udajemy się na posiłek.
Restauracja poza piękną panoramą na pola ryżowe nie oferuje nic specjalnego , zjadamy bez ekscytacji i wracamy do hotelu. Sprawdzam jeszcze raz bilety , tak , jutro naprawdę się pożegnamy z Yohanisem.
Obiecuję mu , że zarekomenduję jego osobę w Polsce , czynie to ze szczery przekonaniem , spędziliśmy w magicznej krainie Toradżów kilka niezapomnianych dni.
Rano pakujemy się do naszego ulubionego busa i po kilku kwadransach jesteśmy na lotnisku.
Odprawa jest zabawna, obsługa waży bagaże , ale i każdego osobnika z osobna.Niektórzy odwracają się tyłem do wskaźnika wagi , tylko Kaluś jest zadowolony, minus trzy kilo daje dobrą prognozę na przyszłość.
Limit wagi bagażu to tylko 10 kg, trudno zmieścić w nim rzeczy na trzytygodniowy pobyt więc płacimy za nadbagaż.Całe szczęście , że Iwona i Witek mają tylko bagaże podręczne.Ale kwota jest nieduża , 20 kg nadbagażu na całą grupę to tylko 300 000 IDR.
Po niecałej godzinie lotu lądujemy w Makassar. Wybrałem na tą chwilę inny hotel , niż , jak poprzednio Dalton. To Ultima Horison.
Na Agoda.com prezentował się zachęcająco. Nie wziąłem jednie pod uwagę sporych odległości i dużego ruchu na mieście , jedziemy taksówkami ponad godzinę. Hotel jednak jest ładny , ma nawet basen , ale jest położony na odludziu, musimy się zadowolić ofertą hotelu.
Pobudka o 2 w nocy, szybkie śniadanie, taksówki już czekają.Tym razem podróż na lotnisko przebiega szybciej , taksiarze tradycyjnie chcą wydębić na opłatę za autostradę , ale tym razem jestem mądrzejszy i zdecydowanie odmawiam.
Po godzinie lądujemy w Ambon. Z trudnością rozpoznaję Moją Żonę , w końcu nie widzieliśmy się już ponad tydzień.
Teraz już w komplecie ruszamy na spotkanie nowej przygody .

Indonezja 2017 # 4 Tana Toradża , czyli na wsi jak w domu.

Plan był taki ,że po trzech dniach intensywnych przeżyć duchowy miał nastąpić ostatni dzień bardziej lajtowy , spędzony przy basenie czy na shoppingu. Tak się jednak złożyło ,że w hotelu nie ma basenu , zaś wyjście na zakupy, poza faktem ,że Rantepao to dziura ze znikomą ilością sklepów, groziło śmiercią lub kalectwem. Brak chodników, dziury i otwarte studzienki na poboczach , koszmarny ruch motorków , jadących lewą i prawą stroną … tak , spacerek też nie wchodził w rachubę.
Plan trzeba zmodyfikować. Ustalamy z Yohanisem , że  zawiezie nas do swojej rodzinnej wioski. Niedawno postawił nowy dom , mieszka na co dzień co prawda w mieście , niedaleko naszego hotelu , ale ma jakieś plany związane z rozwinięciem swojej oferty turystycznej.
Zgadzamy się chętnie, dla mnie spojrzenie poza scenę przeznaczoną dla turystów zawsze stanowiło największą atrakcję.
Kilkadziesiąt minut zmierzamy w okolice wczorajszej ceremonii, dróżki są wąskie i dziurawe. Zwiedzanie Tana Toradża bez lokalnego przewodnika jest w moim przekonaniu zupełnie bez sensu. Atrakcje są słabo ( o ile w ogóle) oznaczone , poza główną drogą brak jest znaków drogowych , informacja drogowa także bliska zeru. Wymijanie na wąskich drogach to sztuka dla wtajemniczonych , tym trudniejsze, że obowiązuje ruch lewostronny.
Dobry przewodnik , a takim jest Yohanis, dysponuje transportem i zna realia , a co najważniejsze potrafi zebrać info o  Ceremoniach i innych uroczystościach.
Wioska jest nieduża, stylowy dom , oczywiście z rogami na dachu jest jeszcze niezamieszkany. Ale obok niego stoi kilka innych chat, wita nas babcia, brat rozpala grilla, ojciec wychodzi do lasu z tyłu zabudowań, aby przynieść trochę owoców.
Rozsiadamy się na platformie , pijemy kawę ,spacerujemy po wiosce. Jest pusto, w gorące południe aktywność zamiera.
Uderza czystość , nie ma walających się foliówek ( w Indonezji powszechne są w kolorze czarnym , dodawane nawet do paczki papierosów) i plastikowych butelek.
Pytam Yohanisa , co oznaczają słowa jalan – jalan , którymi z uśmiechem odpowiadali na  pozdrowienia mieszkańcy.
Otóż oznacza ono po prostu – spacer . A myślałem ,że to jakaś kwaśna uwaga , typu grubas czy łysy …ehh, polska , podejrzliwa natura.
Leniwy dzień, siedzimy, gapiąc się na gospodarzy i strasząc dzieci wracające ze szkoły.
Wreszcie czas na lunch . Trzeba przyznać, że to najlepsze jedzenie , za jakim mieliśmy do tej pory do czynienia.
Kilka skromnych potraw , ale doprawionych i po prostu smacznych. Popijamy zimnym Bintangiem i jesteśmy usatysfakcjonowani.
Yohanis ma plan , aby włączyć ten punkt programu na stałe do swojej oferty. Jestem pewien , że ma to szans powodzenia i bardzo mu tego życzę.
Żegnamy się z domownikami , seniorka prezentuje się dumnie w sprezentowanych okularach.
Po drodze do hotelu zaglądamy jeszcze do kolejnego miejsca pochówku. To groby dzieci . W drzewach. Małe dzieci , a często niemowlaki, którym nie dane było przeżyć były ( bo chyba już nie są ) chowane w wydrążonych dziuplach drzew. Nie wszystkich , w grę wchodzą tylko 4 gatunki.
Drzewa są solidne , dookoła widać kilkanaście dziupli, niektóre już całkowicie zarośnięte. Yohanis opowiada o nich długie historie , ale się w nich gubię. Warto tylko wspomnieć, że w Tana Toraja ( a może też w innych miejscach Indonezji ) dzieci do 18
miesiąca życia nie mogą stanąć na ziemi. Wygląda na to ,że są noszone lub śpią w łóżeczkach.Po tym czasie społeczność uznaje , że taka dbałość jest już niepotrzebna i dzieciaki stają na własnych nogach.
Jeszcze krótki spacer do grobowców , zlokalizowanych w jaskiniach . Trzeba przyznać , że oferta usług funeralnych jest bardzo rozbudowana,można powiedzieć , że każdy znajdzie miejsce dla siebie.
Wracamy do hotelu, jutro wylatujemy do Ambon.

Indonezja 2017 # 3 Tana Toradża , czyli krew na piasku ( +18)

Czas na program obowiązkowy. Docieramy do Lemo , gdzie mieści się stanowisko grobów skalnych.Wykute w skałach groby są najczęstszą ilustracją , związaną z regionem Tana Toraja. Nie będę się rozwodził nad niuansami tego rodzaju pochówków gdyż byłem bardzo zajęty poszukiwaniem toalety. Powiem więc tylko , że ścieżka z punktami widokowymi wije się wśród pól ryżowych i jest bardzo malownicza.
Dziś głównym punktem dnia jest Ceremonia. Miejscowi na uroczystość pogrzebową mówią z dużej litery. Yohannis, który urodził się w tych okolicach, zaprosił nas na Ceremonię jednej z członkiń swojej rodziny.Pogrzeby nie są codziennością, mamy szczęście , że udaje nam się dostać na nią zaproszenie.
Jedziemy kilkadziesiąt kilometrów na południe, w okolice Makale. Mijamy odświętnie ubranych żałobników, sznurem jadą także busy z turystami.
Parkujemy w lesie, do wioski idziemy pieszo. Mijamy palących papierosy w cieniu kierowców , sporo osób zajętych jest przygotowywaniem wystroju , noszą ozdoby ale także, trochę dalej w lesie, opalają świnie na posiłek.
Do wioski nie jest daleko, wśród chat kręcą się miejscowi,turystów zgromadzono w dwóch chatach. My mamy specjalne prawa , zaglądamy w każdy kąt.W tej chwili mistrz ceremonii wylicza z podwyższenia listę darczyńców.Trybuna robi dziwne wrażenie , bo jest ozdobiona chrześcijański symbolami, także krzyżem a przecież uroczystość z chrześcijaństwem nie ma wiele wspólnego.Nikomu taka symbioza jednak nie przeszkadza, księża podobno trochę protestują , ale ich głos nie jest specjalnie poważany.
Ceremonia zaczyna się krótką procesją, chłopaki wnoszą świnie uwiązane za nogi na bambusowych drągach.Za nimi kroczą oficjele i rodzina, w kolejności od najbliższych i najhojniejszych darczyńców.Za chwilą następuje prezentacja bawołów. Jest ich 8 czy 10 , goście dopisali z prezentami. Dziś zabity zostanie tylko jeden , uroczystość potrwa kilka dni więc pozostałe mają jeszcze kilkadziesiąt godzin życia.
Dziewczyny podpytują, czy mogą zobaczyć nieboszczkę, wbrew ich obawom Yohanis jest z tego bardzo zadowolony. Widać , że mocno przeżywa uroczystość , w końcu to nie tylko jego rodzina , ale i tradycja, z której jest bardzo dumny.Babcia leży w pokoiku na piętrze, otoczona płaczącymi żałobnikami.Jeszcze nie umarła ( w sensie oczywiście duchowym, w sensie medycznym nie żyje już od dwóch lat).
Przez te dwa lata była ciągle członkiem rodziny , leżała w głównej części chaty, z wnętrzem spreparowanym formaliną.
Rodzina z nią rozmawiała , prosiła o radę i wsparcie,a także częstowała papierosami, wkładając zapalone do ust.
Nie bez znaczenia jest także fakt, że do Ceremonii pogrzebowej rodzina wciąż pobierała na nią rentę.
Na uroczystość pogrzebową przyjeżdżają członkowie rodziny nawet z bardzo daleka, z Manado, z Dżakarty a nawet z zagranicy.
To ich wewnętrzny przymus, podsycany nadziejami na wsparcie nieboszczki w ich interesach czy życiu codziennym.
Drążymy Yohanisa, co było, gdyby , hipotetycznie , nie chciał przyjechać na tą uroczystość. Mimo naszych nalegań, aby rozważył taką sytuację nie może tego pojąć. Przyjeżdża się , i koniec.
Nieboszczka dopiero umrze gdy pierwszy byk zostanie zabity. Wtedy żałobnicy odwrócą ją głową na wschód i odejdzie w zaświaty, prowadzona przez zwierzę.
Na razie jednak , po procesji ,niewiele się dzieje , patrzymy z lekką zgrozą na leżące na ziemi świnie .Są spętane bardzo szczelnie, toczą pianę, spragnione.
Wreszcie pięknie ubrana para młodych ludzi prowadzi kolejny korowód. To bohaterowie dnia – byki.Idą spokojnie prowadzone za linki, uwiązane za kółka w nosie. Następuje prezentacja na wioskowym placu, teraz już nie wszystkie są grzeczne, podobno zdarza się, że byk wyrwie się  lub niezręcznie raniony ruszy w tłum. Odsuwamy się na bezpieczną odległość, niektórzy wracają do samochodu. Tak, to widowisko dla twardzieli bez serca.
Chłopaki wyprowadzają byki, pozostaje tylko jeden. Napięcie rośnie. Jest sporo małych dzieci, przerywają zabawę kamykami, aby szeroko otwartymi oczami przyglądać się ubojowi.
Byk nie jest szczególnie wielki.
Mistrz ceremonii przez chwilą go ustawia, po chwili jednym, szybkim ruchem podcina mu gardło.
Krew sika jak fontanna , zwierzę wykonuje jeszcze kilka ruchów , pada na ziemię i zastyga.
Mistrzowskie cięcie.
Na pięterku wybucha płacz, nieboszczka odeszła na zawsze.
Napięcie mija , żałobnicy rozchodzą się po chatach , wg. rangi i koneksji rodzinnych.
Usiłujemy się zebrać w tym tłumie, kiedy to się udaje spotyka nas kolejny zaszczyt.
Yohanis prowadzi nas do gospodyni uroczystości , córki nieboszczki . Wręczamy jej zwyczajowy prezent – sztangę lokalnych papierosów i zostajemy zaproszeni do chaty , gdzie biesiadują członkowie najbliższej rodziny. Pozdrawiają nas , uśmiechają się , robimy sobie z nimi fotki , widać , że nasza obecność nie jest im niemiła. Gospodyni częstuje kawą i herbatą, siedzimy w kucki pogryzając ciasteczka z kokosem.
Wreszcie czas się oddalić. Żegnamy się z współbiesiadnikami i gospodynią , dziękując za miło spędzony czas i życząc powodzenia , już bez wsparcia babcinej renty.

/ Duża część zdjęć jest autorstwa Macieja i Anny Marii .Jestem pewien , że łatwo je zidentyfikować , są dużo lepsze od moich . Dzięki za udostępnienie ! /

 

Indonezja 2017 # 2 Tana Toradża , czyli bycze domy na ból głowy

Rano Yohanis nie wygląda najlepiej.Szczerze mówiąc – jeśli czuje się tak , jak wygląda to chyba będziemy mogli uczestniczyć  w jego ceremonii pogrzebowej.Niewyraźnym głosem zarzeka się , że to był pierwszy i ostatni kontakt z alkoholem . Współczujemy mu i dajemy praktyczne rady . Ania proponuje na przykład , aby dużo pił i dużo wymiotował, więc wypił trochę wody z butelki , ale z wymiotowaniem się nie rozwijał, może nie miał czym. Proponujemy śniadanie ,ale nie jest zainteresowany. Tabletkami przeciwbólowymi także, preferuje metody naturalne, czyli trzymanie za głowę i miarowe kołysanie w przód i w tył. Podobno pomocne jest także pojękiwanie. Daje sygnał do wyjazdu , mimo , że ma trudności z wstaniem z krzesła.
Zdaję sobie sprawę , że nie czas na medycynę naturalną, wmuszam w niego tabletkę ibupromu.
Dziś mamy w planie spacer do punktów widokowych oraz grobowce wykute w ścianach skalnych.
Po kilkudziesięciu minutach docieramy do miejscowości Butumbuang. Tam żegnamy się z busem i przyjemną ścieżką zmierzamy do restauracji na wzgórzu.Cieszy mnie , że Yohanis wygląda lepiej z każdą minutą.Poweselał i nie może się nadziwić , że medycyna poczyniła takie postępy . Przed nami rozpościerają się wspaniałe widoki na tarasy ryżowe,okoliczne góry są ramą dla zapierającego dech krajobrazu. Pogoda jest wspaniała , jesteśmy dość wysoko , więc upał nie daje się we znaki i słońce dopisuje. Idziemy przez wieś,zaglądamy do gospodarstw , wkoło czysto i porządnie choć niebogato.

Ludzie miło się do nas uśmiechają i nie mają nic przeciwko ,kiedy pstrykamy foty. Turystów nie ma prawie wcale , spotykamy ich dopiero w restauracji . Aby do niej dotrzeć potrzeba trochę wysiłku , podchodzenie pod górkę nie każdemu sprawia frajdę.Ale to tylko kilkadziesiąt minut , mniej czy bardziej zdyszani meldujemy się w knajpce.
Koktajl z tamarelli , miejscowego endemicznego owocu daje zastrzyk energii ,tym zaś, którzy mają już w sobie zapas witamin wystarcza zimne piwo. Wybieranie potraw trwa dość długo , za namową Macieja decyduję na tradycyjne danie , na bazie bambusa i jakiejś trawy.
Smakuje tak,jak brzmi i wygląda , przeżuwam zieleninę jak krowa ,ale w połowie daję za wygraną. Pytam naszego przewodnika, czy pamięta ,że prosiłem go o zwiad ,czy w naszej okolicy nie będą odbywać się jakieś ceremonie pogrzebowe , ponoć bardzo ciekawe i właściwie stanowiły jeden z głównych powodów przyjazdu do Tana Toraja.
Mówi ,że oczywiście pamięta, pogrzeb będzie się odbywał jutro , ale wysoko w górach , trzeba iść kilka godzin. To nie bardzo mi się podoba, ma szukać dalej.
Dookoła stoją domy o charakterystycznie wygiętych dachach.Nazywają się  tongkonany. To one są najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu kraju Toradżów. Dachy przypominają rogi byka, lub jak chcą niektórzy – łódź.  Domy te w całej krainie są bardzo do siebie podobne – mają podobne wymiary oraz rozkład pomieszczeń. Teraz już raczej nie służą do mieszkania,ale jako miejsce składowania ryżu. Oparte są na solidnych palach , kiedyś drewnianych ,teraz raczej betonowych. Niższa kondygnacja , do której wiodą schodki to niespecjalnie duże pomieszczenie z otworem do zsypywania wysuszonego ryżu . Wyższa kondygnacja jest dużo mniejsza , mieści się po obu wystających częściach rogów dachu.
Z zewnątrz ściany są zdobione , efekt trochę zakłócają blaszane dachy , choć trzeba przyznać ,że drewniane dachy  w tym klimacie , gdzie codzienne ulewy są normą ,choć bardziej klimatyczne , nie są tak praktyczne i trwałe.
W sumie to przywiązanie do tradycji jest godne szacunku , jest jasne , że proste , płaskie magazyny byłyby i tańsze i łatwiejsze  w eksploatacji. Już widok rogatych domów z samolotu przekonuje , że wkraczamy do innej rzeczywistości.

Ryż , jak zresztą w całej Azji,jest podstawą codziennego menu.Jest biały i kleisty , rzadko spotyka się tu wynalazki w rodzaju ryżu brązowego.Do ryżu dodaje się warzywa , a ogólnie rośliny , bo na przykład z palm wykorzystuje się liście, kwiaty, owoce, pędy ,mleczko i pewnie jeszcze kilka elementów.
Na wsiach stworzenie posiłku jest banalnie proste – po prostu zaraz za domem rosną bananowce, drzewa papai ,palmy kokosowe, z ziemi wyrastają ananasy, trawa cytrynowa i mnóstwo roślin przyprawowych, takich jak bazylia azjatycka czy mięta.
Skomponowanie z nich obiadu nie stanowi problemu, czasem dodaje się kurczaki czy , na wybrzeżu , owoce morza i ryby.